काठमाडौँ/ राष्ट्रिय गौरवको आयोजनाका रूपमा रहेको बहुप्रतिक्षित निजगढ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको निर्माण प्रक्रिया शुरु त भयो तर विवादरहित भने हुनसकेन ।
झण्डै २५ वर्षसम्मको अन्योल चिर्दै अन्ततः सरकार यो आयोजना अघि बढाउने निष्कर्षमा पुग्यो । मुलुकको गौरव र समृद्धिसँग जोडिएको निजगढ विमानस्थल निर्माणले गति लिने सङ्केतसँगै अवरोधका आवाज भने बढिरहे ।
विशेषगरी वातावरणसँग जोडिएका विषयहरु नागरिकका तर्फबाट बढी तरङ्गित भएका हुन् ।
विमानस्थल निर्माणका लागि रुख कटानको विषयमा शुरुमै विवाद उत्पन्न भयो । आयोजनाले प्रारम्भिक काम शुरु गर्नुअघि नै रुख कटानको विषयलाई लिएर बहस चुलियो ।
केही वातावरणविद्ले उक्त बहसलाई जोडबलले उठाइदिए । विमानस्थल निर्माण कसैको इच्छा र चाहनाका लागि नभई देशको आवश्यकता र राष्ट्रिय स्वार्थसँग जोडिएको विषय हो भन्ने पक्षबाट शुरुमै कुराको उठान हुन सकेन, बरु बढी मात्रामा विवाद उत्पन्न गर्ने काम मात्र भयो ।
वातावरणीय क्षति कमभन्दा कम गरेर भए पनि विमानस्थल बन्नुको विकल्प छैन भन्ने विषय अहिले आएर भने महसुस भएको छ । यसरी अहिले आएर निजगढ विमानस्थल अन्तर्राष्ट्रिय समुदायको पनि चासोको विषय बनेको छ ।
क्स्ता छन् अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यास ?
संसारका विमानस्थल कतिपय वन फडानी, पहाड फोरेर, बस्ती मासेर र समुद्र पुरेरसमेत बनाइएका उदाहरण छन् । पछिल्लो उदाहरणकै रुपमा हेर्ने हो भने टर्कीमा बन्न लागेको ‘इस्तनबुल न्यू एयरपोर्ट’ मा पनि शुरुमा हाम्रोजस्तै विवाद उब्जिएको थियो ।
विश्वकै ठूलो दाबी गरिएको यो विमानस्थल बनाउन २५ लाख रुख काट्नुपर्ने थियो । शुरुमा वातावरणसँग सम्बन्धित प्रश्न उठाइए पनि पछि भने रुख कटान गरेर निर्माण काम थालिएको छ ।
छिमेकी मुलुक भारतको मुम्बइमा दोस्रो अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल ‘नाभी इन्टरनेशनल एयरपोर्ट’ बन्दैछ । उक्त विमानस्थल निर्माणको काम थाल्ने भनेपछि सन् १९९७ देखि नै विवाद शुरु भएको थियो ।
लामो समयको विवादपछि तीन वर्षअघि मात्र भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले विमानस्थलको शिलान्यास गर्नुभएको थियो । सो विमानस्थल निर्माणका लागि एउटा डाँडो पूरै सम्याउनुपर्ने र नदी फर्काएर सिमसार क्षेत्र छोप्नुपर्ने छ । त्यस्तै माल्दिभ्सले समुद्र पुरेर नयाँ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल बनाएको छ ।
हङकङले अहिले विमानस्थल विस्तारका लागि समुद्र पुरेर खर्बौँ डलर खर्चेर नयाँ धावनमार्ग बनाउँदैछ । थाइल्याण्डको बैङ्ककमा पनि सिमसार मिचेर विमानस्थल बनाइएको हो । जापानको ओसाका विमानस्थल निर्माण गर्दा कान्साइको एउटा पूरै पहाड काटेर समुद्र पुरेर पहाडमा बस्ती बनाइएको छ ।
नेपालको सन्दर्भमा निजगढ विमानस्थलले केही जङ्गललाई असर गर्ने हो तर हल्ला गरेजस्तो पहाडै खस्ने, प्रलय हुने होइन । विमानस्थलका लागि आवश्यक पर्ने मात्र रुख कटानी हो ।
पूर्वाधारविद् डा सूर्यराज आचार्य भन्छन्ः
करिब २४ लाख रुख काट्ने र वातावरण ध्वस्त हुने भन्ने तर्क असान्दर्भिक हो । संसारका कुनै पनि विमानस्थलले या प्राकृतिक प्रभाव या त शहरको सामाजिक असर पारेकै हुन्छ ।
विमानस्थलजस्तो अन्तर्राष्ट्रिय प्रवेशमार्ग त्यसै पनि राष्ट्रिय प्राथमिकतामा पर्छ । वातावरणीय प्रभावमा कसरी कमभन्दा कम क्षति गर्ने भन्ने नै हो । अरु देशका उदाहरण हेर्दा जङ्गल या समुद्र मिचेर विमानस्थल बनाएका छन् ।
निजगढको वातावरणीय हल्ला असान्दर्भिक हो, त्यसैले विकास र वातावरणको चासो भनेको निजगढलाई तारो बनाउने होइन । ठीक ठाउँमा जङ्गल संरक्षणको बहस चलाउनुपर्छ । तर अहिले निजगढको सन्दर्भमा जुन ढङ्गले बहस चलाइयो असान्दर्भिक छ ।
विमानस्थल निर्माणको सन्दर्भमा वातावरणीय सवाल आउनु अस्वभाविक होइन । विकास र वातावरणको सन्तुलन कायम हुनुपर्छ । वातावरण संरक्षणमा हाम्रो स्वार्थलाई प्राथमिकतामा राखेर बहस हुनुपर्छ ।
विदेशीको आँखामा दक्षिण एशियाकै उत्कृष्ट बन्ने भनेका छन् तर देशभित्रकै विकासविरोधीले भड्काउन खोजेका छन् । म एक इञ्जिनीयरको नाताले भन्छु विमानस्थल र दू्रतमार्ग ३० वर्षअघि नै बन्नुपर्ने थियो ।
विज्ञको विचारमा लोकतन्त्रमा आवाज उठ्नु स्वभाविक हो, तर सबै कुरा सरकारले मान्नुपर्छ रुखै काट्नु हुन्न भन्ने होइन । राष्ट्रिय स्वार्थका मुद्दा बोकेर अन्तर्राष्ट्रिय जगत्मा भ्रम सिर्जना गर्ने काम भइरहेको छ ।
क्यानका पूर्वमहानिर्देशक त्रिरन्त मानन्धर भन्छन्ः
विसं २०५० मा सरकारले राष्ट्रिय हवाई नीति जारी गर्यो । त्यसलाई २०६३ मा पुनर्लेखन गरी नयाँ हवाई नीति आयो । नीतिको छ उद्देश्यमध्ये एउटा सुविधासम्पन्न आधुनिक अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल निर्माण गर्ने भन्ने उल्लेख छ । कार्ययोजनामा पनि अन्तर्राष्ट्रिय नागरिक उड्डयन सङ्गठन (आइकाओ) को मापदण्डअनुसार अत्याधुनिक अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल बनाउने भनिएको छ ।
विसं २०५० देखि शुरु भएको अभ्यास अहिले २७ वर्षपछि विकास र विवादको बहस बन्नु दुःखद् पक्ष हो भन्नुहुन्छ। नेपाली तथा विदेशी प्राविधिक विज्ञले विभिन्न स्थानको अवलोकन गरी निजगढलाई उपयुक्त ठहर गरेको र सोहीअनुरुप नेपाल सरकारले पनि विभिन्न प्रक्रिया अघि बढाइसकेको छ । वातावरणसम्बन्धी कुरालाई सम्बोधन गर्नुपर्छ, त्यसका लागि इआइएको रिपोर्टलाई आत्मसात् गर्नेपर्छ तर विकास नै अवरोध गरिनुहुन्न ।
निजगढ विमानस्थल विमानस्थलको रूपमा मात्रै यसको महत्व होइन, नेपाललाई अन्तराष्ट्रिय क्षेत्रमा स्थापित गर्ने महत्व छ । नेपाल अहिले पनि अन्तर्राष्ट्रिय हवाई सञ्जालबाट अलग्गिएको छ । कहिलेसम्म नयाँदिल्ली, थाइल्याण्डको बैङ्कक र मध्यवर्ती मुलुकमा मात्र केन्द्रित हुने हामीले पनि युरोप, अमेरिकादेखि लामो दूरीको उडान गर्नुपर्ने जरुरी छ ।
सिङ्गापुर काठमाडौँ उपत्यकाभन्दा केही ठूलो छ, त्यहाँ वार्षिक दुई करोड पर्यटक पुग्छन् । हङकङ नेपालभन्दा १० गुना सानो छ, त्यहाँको सन् २०१७ को तथ्याङ्कअनुसार छ करोडभन्दा बढी पर्यटक वार्षिकरूपमा जाने गरेका छन् । समुद्री पहुँच भएकाले पनि ती मुलुकमा पर्यटक बढेका छन् । तर नेपालमा त्यो सम्भवना छैन । त्यसैले पर्यटक ल्याउने मुख्य आधार भनेको नै विमानस्थल हो ।
क्यानका पूर्वमहानिर्देशक वीरेन्द्रबहादुर देउजा भन्छन्ः
निजगढ राष्ट्रिय महत्वको विषय छ । नेपालको आर्थिक समृद्धिको दरिलो आधार पर्यटन नै भएकाले यसको प्रवद्र्धनका लागि विमानस्थल र सुरक्षित उडान जरुरी छ । हवाई आवागमन बढाउन सुविधासम्पन्न अन्तर्राष्ट्रिय उडान आवश्यक छ, त्यसैले निजगढको विकल्प छैन ।
निजगढ विमानस्थलको आवश्यकता
हालको त्रिभूवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको क्षमता अधिकतम विन्दुमा पुगिसकेको र हाल निर्माणाधीन भैरहवा तथा पोखरा क्षेत्रीय अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल ‘लिमिटेशन’मा छन् । निजगढ विमानस्थ मात्र अन्तराष्ट्रिय नागरिक उड्डयन संगठनको मापदण्ड अनुरुप पूर्ण क्षमतामा सञ्चालन गर्न सकिने र ‘ट्रान्जिट हब’ विमानस्थलको रुपमा समेत सञ्चालन गर्न सकिनेछ ।
विज्ञहरुका अनुसार विश्वभर ७० देखि ८० प्रतिशत पर्यटक हवाईमार्ग हुँदै जाने गरेका छन् । निजगढ राजधानी काठमाडौँबाट नजिक छ । अर्कोतर्पm बादल लागेका बेला ‘जिरो भिजीबिलिटी’ मा पनि उडान अवतरण गर्न सकिने नेपालको एयर स्पेस बढ्ने छ । दुवैतर्फबाट सहज उडान अवतरण गर्न सकिन्छ । दुईवटा धावनमार्ग बन्न सक्ने आपत्कालीन उडान गर्न सकिने सबै हिसाबले उपयोगी छ ।
क्यानका पूर्वमहानिर्देशक देउजाले भने, “आवश्यकतानुसार जति रुख पर्छ काट्नुपर्छ तर विमानस्थल घटाउने बढाउने कुरा गरिनुहुन्न । यो आफैंमा अर्थतन्त्रको इञ्जिन हो ।” विमानस्थलको चार किल्ला तोकेको क्षेत्रभित्रका सबै रुख काट्ने भन्ने होइन, धावनमार्गका लागि कति आवश्यक पर्छ त्यति नै रुख काट्ने हो । सही सूचना सम्प्रेषण हुनुपर्यो बढीमा पाँच लाख त्यसमा पनि काम लाग्ने ३० प्रतिशत मात्र रुख हुन्छ ।
वन क्षेत्रको कुरा गर्ने हो भने प्रदेश नं २ को जम्मा भूभागको विमानस्थलले ओगटेको ०.२ प्रतिशत हो र विमानस्थल सिटीसहित ०.८ प्रतिशत वन क्षेत्रले ओगटेको छ । नेपालको जम्मा भूभागमध्ये करिब ४४ प्रतिशत वन क्षेत्र छ । “यो ठूलो भिजनरी परियोजना हो, यसले पूरै देशको अर्थतन्त्रलाई नै कायापलट गर्छ । यस्ता विमानस्थल र द्रूतमार्ग नभइकन देशको विकास सम्भव छैन”, उनले भने ।
काम अघि बढ्यो
क्यानका महानिर्देशक राजन पोखरेलले विभिन्न बहानमा निजगढ अबरुद्ध गर्न नहुने भन्दै विमानस्थल निर्माणको काम अघि बढ्ने उल्लेख गर्नुभयो । “विमानस्थलका लागि रुख कटान गर्न वन मन्त्रालयलाई पत्राचार गरिएको छ, क्यानले आफ्नो काम अघि बढाउँछ, उठेका सवाललाई किनारा लगाएर जसरी पनि विमानस्थल बन्छ”, उहाँले भन्नुभयो ।
अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डअनुरुप निजगढ सबै हिसाबले उपयुक्त भएकाले विमानस्थल बनाउन सबै सकारात्मक भएर लाग्नुपर्नेमा उहाँको जोड छ । निजगढ विमानस्थल मात्र आइकाओ मापदण्डअनुरुप ट्रान्जिट हबको रुपमा समेत सञ्चालन गर्न सकिनेछ ।
कति रुख काट्नुपर्छ ?
क्यानका अनुसार विमानस्थलको जम्मा क्षेत्रफल आठ हजार हेक्टरमध्ये निर्माणको पहिलो चरणमा दुई हजार ५०० हेक्टर क्षेत्रफलमा सात लाख रुख काटिनेछन् । पर्यटन मन्त्रालयका अनुसार पहिलो चरणमा पाँच लाख ७५ हजार साना र एक लाख ९४ हजार ठूला रुख काट्नुपर्ने छ ।
वातावरणीय परीक्षण प्रतिवेदनअनुसार उक्त आयोजनाका लागि कूल २४ लाख रुख काट्नुपर्ने छ । दोस्रो चरणमा बनाउनुपर्ने अर्को धावनमार्ग र एयरपोर्ट सिटीका लागि आवश्यक उक्त सङ्ख्यामा रुख काट्नुपर्ने प्रतिवेदनमा औँल्याइएको छ ।
निर्माणकार्य द्रूतगतिमा
तिहारलगत्तै विमानस्थल निर्माणको काम द्रूतगतिमा अघि बढ्ने बताइएको थियो । क्यानका निर्देशक इञ्जिनीयर प्रदीप अधिकारीका अनुसार वनको काम टुङ्गो लगाइने छ भने विमानस्थलको गुरुयोजना बनाई विस्तृत अध्ययन शुरु गरिनेछ ।
क्यानले नेपाली सेनालाई रुख काट्ने र त्यसवरपरको सडक निर्माणको जिम्मा दिइसकेको छ । करिब ११० बिघा जग्गाको मुआब्जा वितरणको काम भइरहेको छ । विमानस्थलमा पर्ने एक हजार ४७६ घरधुरीको स्थानान्तरण गर्नुपर्नेछ । तीन हजार ६०० मिटर लामो र ६० मिटर फराकिलो धावनमार्ग हुने विमानस्थल निर्माणपछि वर्षमा छ करोड यात्रुको चाप थेग्ने छ । निजगढ विमानस्थल निर्माणका लागि पहिलो चरणमा अनुमानित रु एक खर्ब २० करोड लाग्ने जनाइएको छ ।
-राससको सहयोगमा तयार गरिएको रिपोर्ट