काठमाडौँ / नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान, नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठान र नेपाल सङ्गीत तथा नाटय प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको सहकार्यमा आयोजित प्राज्ञिक सम्मेलन–२०८१ सम्पन्न भएको छ। प्रज्ञा-प्रतिष्ठानका संरक्षक एवम् संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्‌डयन मन्त्री बद्रीप्रसाद पाण्डेले दीप प्रज्ज्वलन गरेर सुरु भएको उक्त सम्मेलन ११ बुँदे घोषणापत्र जारी गर्दै सम्पन्न भएको हो । 

उक्त सम्मेलनलाई दुई सत्रमा विभक्त गरिएको थियो । मन्त्री पाण्डेले सम्मेलनलाई सम्बोध गर्दै प्रज्ञा–प्रतिष्ठानहरू ज्ञानको थलो भएकाले आआफ्ना ठाउँबाट विधागत रूपमा सबैले योगदान पुर्याउनुपर्ने बताए । 

साथै, उनले व्यावसायिक रूपमा कर्मचारीहरूले सतत् राष्ट्रसेवा गरेका छन् कि छैन, यसको समीक्षा हुनुपर्नेसमेत बताए । राजनीतिभन्दा माथि उठेर प्रज्ञा–प्रतिष्ठानहरूले खोजअनुसन्धान गर्दै प्राज्ञिक सांस्कृतिक क्षेत्रको विकासका लागि ज्ञानचक्षुका साथ अघि बढ्नुपर्ने मन्त्री पाण्डेको भनाई थियो ।

उनले हाम्रो भूगोल हार्डवेयर भए जस्तै भाषा, साहित्य, संस्कृति, कला, दर्शन र ज्ञानविज्ञान सफ्टवेयर हो। मन्त्री पाण्डेले भने, “सफ्टवेयरको पक्ष बलियो भएन भने निर्जीव वा स्थुल जस्तै हुन्छ । त्यसकारण ‘ज्ञान खोज्न प्रज्ञा–प्रतिष्ठान जाऔँ । भन्ने भावना जागृत हुने गरी काम गर्नपर्छ ।”

साथै उनले तीनओटै प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका समस्याको समाधानमा आफू लागिपर्ने बताए । यसैगरी, नेपाल प्रज्ञा(प्रतिष्ठानका कुलपति भूपाल राईले धन्यवादज्ञापन सहित समापनका क्रममा संस्कृति भनेको चिन्तन प्रणाली तथा सफ्टवयर भएको बताए । 

उनले भने, “संस्कृति जति बलियो हुन्छ, समाज त्यति नै गतिशील हुन्छ । तसर्थ कुनै पनि प्रतिगमनविरुद्ध गणतान्त्रिक प्राज्ञिक संस्कृतिलाई दह्रोसँग स्थापित गर्नुपर्नेमा जोड दिँदै विद्यमान मर्यादाक्रमको तोडफोड गर्नु न्यायोचित हुँदै । 

नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका कुलपति नारदमणि हार्तम्छालीले समसामयिक भावधारासहितको प्राज्ञिक संस्कृति ,प्रतिष्ठानबिचको आपसी सहकार्य र सद्भाव कायम गर्दै मर्यादाक्रम तोकिनु हुनुपर्नेमा जोड दिए । 

सम्मिलनमा नेपाल प्रज्ञा(प्रतिष्ठानका उपकुलपति विमलकृष्ण श्रेष्ठ (विमल निभा)ले प्रादेशिक, पालिका र वडासम्मै प्रज्ञा–प्रतिष्ठान गठन भइरहेको बताए । उनले भने, “प्रज्ञा(प्रतिष्ठान र सङ्घीय वा केन्द्रीय प्रज्ञा–प्रतिष्ठानबिचको भिन्नता प्रष्ट हुनुपर्छ । केन्द्रीय प्रज्ञा–प्रतिष्ठानकै नाम र पदको पुनरावृत्ति गरेको देखिन्छ ।” 

नेपाल सङ्गीत तथा नाटय प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका उपकुलपति शम्भु राईले संस्कृति मानवजातिको ढुकढुकी भएको बताए । यसमा आएको विकृति र विसङ्गतिले समाजलाई लथालिङ्ग पार्ने भय रहेको उनको भनाइ छ । 

समयमा नै यसको नियमन र नियन्त्रण गर्ने अधिकार प्रज्ञा–प्रतिष्ठानहरूमा निहित हुनुपर्ने उनले बताए । साथै लेखन, गायन, नृत्य र अभिनयमा देखिएको विकृतिलाई यथाशीघ्र नियमन गरिनुपर्नेमा उनले जोड दिए। 

नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका उपकुलपति लालकाजी लामाले तीनवटै प्रज्ञा-प्रतिष्ठानबिच सहअस्तित्व र सहकार्यबारे धारणा राख्दै हाम्रो मौलिक संस्कृतिमाथि भएको अतिक्रमणविरुद्ध एकजुट भएर लाग्नुपर्ने बताए । 

साथै, उनले त्यसविरुद्ध नियमन वा नियन्त्रण गर्ने संयन्त्र र अधिकार प्रतिष्ठानमै रहनुपर्ने बताएका थिए । 

उक्त सम्मिलनमा नेपाल प्रज्ञा(प्रतिष्ठानका प्राज्ञ परिषद् सदस्य डा. मधुसूदन गिरी, डा. कृष्णराज अधिकारी, डा. कौशिला रिसाल, अमर न्यौपाने तथा प्राज्ञसभा सदस्य चेतनाथ धमला, धर्मेश पोखरेल, पञ्चकुमारी परियार र शशिराम कार्कीले धारणा राखेका थिए ।

नेपाल सङ्गीत तथा नाटय प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका प्राज्ञ परिषद् सदस्य बखतबहादुर हमाल, डक्टर किरात, हिसन समाल तथा प्राज्ञसभा सदस्य हरिप्रसाद पौडेलले समेत आआफ्ना धारणा व्यक्त गरेका थिए । 

ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका प्राज्ञ परिषद् सदस्य सञ्जय बान्तवा, प्रदीप अधिकारी, दिनेश महतो तथा प्राज्ञसभा सदस्य झिग्मे लामा, प्रदीप शाक्य, नरेन्द्रप्रसाद भण्डारी र चन्द्र रानाहान्छाले समेत आआफ्नो विचार व्यक्त गरेका थिए । 

प्राज्ञिक सम्मिलनबाट प्राप्त सुझावका आधारमा निम्नअनुसार ११ बुँदे घोषणापत्र जारी गरिएको थियो: 

(क) तीनओटै प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका कुलपति, उपकुलपति तथा प्राज्ञहरूको मर्यादाक्रम तीनओटै प्रज्ञा-प्रतिष्ठानका ऐन तथा नियमावलीमा व्यवस्था भएअनुसार कायम हुनपर्ने ।

(ख) प्रदेश स्तरका प्रज्ञा–प्रतिष्ठानहरू र स्थानीय रूपमा सञ्चालित प्रज्ञा–प्रतिष्ठानहरूका प्राज्ञहरूको मर्यादाक्रम प्रदेश र स्थानीय सरकारको मर्यादाक्रमका आधारमा तोकिनुपर्ने । 

(ग) सङ्घ, प्रदेश र स्थानीय स्तरका प्राज्ञिक निकायका प्राज्ञिक सदस्यहरूको पदीय नाम एउटै नराखी फरक गरिनुपर्ने । 

(घ) सांस्कृतिक क्षेत्रमा भएको हस्तक्षेप र विकृतिलाई अनुगमन, मूल्याङ्कन र नियमन गर्ने अधिकार सम्बन्धित प्रज्ञा–प्रतिष्ठानमा रहनुपर्ने व्यवस्थाका लागि आवश्यक पहल गर्ने। 

(ङ) गण्डकी प्रज्ञा–प्रतिष्ठानमा भएको प्राज्ञहरूको भेलामा तयार गरिएको पोखरा घोषणपत्र तथा नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानमा भएको प्राज्ञिक भेलाबाट पारित घोषणापत्रलाई कार्यान्वयनका लागि आवश्यक पहल गर्ने । 

(च) प्राज्ञसभा सदस्यहरूको सेवासुविधा समयानुसार नभएकाले उचित सेवासुविधाको व्यवस्थाका लागि आवश्यक पहल गर्ने । 

(छ) नेपाली कला, संस्कृतिको संरक्षण, सम्वर्धन गर्न राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा सांस्कृतिक सहचारीको व्यवस्था गर्नुपर्ने । 

(ज) नेपाल सरकारको औपचारिक अन्तर्राष्ट्रिय भ्रमणमा तीनओटै प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको प्रतिनिधित्व हुनुपर्ने ।

(झ) प्राज्ञिक लेखन, अनुसन्धान तथा सम्पादनमा एकरूपतालगायत तीनओटै प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको उद्देश्य पूरा गर्न आवश्यक सहकार्य गर्ने । 

(ञ) पुस्तक, पत्रपत्रिका र सङ्गीतसँग सम्बन्धित प्राविधिक सामग्री तथा ललितकलासम्बन्धी कच्चा पदार्थ आदिमा भन्सारलगायतका समस्या हल गर्नका लागि आवश्यक पहल गर्ने । 

(ट) नेपाली भाषा, साहित्य, सङ्गीत, नाटक, ललितकलाको अभिलेख तथा सङ्ग्रहालय स्थापना गर्ने । 

(ठ) सबै विश्वविद्यालयमा कम्तीमा एक एक ओटा ललितकला, सङ्गीत, नाट्यकला, नृत्य आदि विषयको विभाग स्थापनाका लागि पहल गर्ने विषयमाथि विषद् विमर्शसहित घोषणापत्र जारी गरिएको थियोे ।