काठमाडौँ / आज विश्व क्यान्स दिवस ! क्यान्सरलाई प्राणघातक रोग मानिन्छ । यसबाट पीडित हुने बिरामीको संख्या विश्वरभर दिनप्रतिदिन बढ्दो क्रममा छ । विश्वभर यही रोगले वर्षेनी ५० लाख बढीले ज्यान गुमाउने गरेका छन् ।
नेपालमा पनि वर्षेनी कुल मृत्युको ११.११ प्रतिशत मृत्यु क्यान्सरबाट हुने गरेको छ । आज क्यान्सर दिवसको अवसरमा स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयमा आयोजित पत्रकार सम्मेलनमा कुल मृत्युको ११.११ प्रतिशत हिस्सा क्यान्सरको रहेको सरकारले बताएको हो । २०२० को तथ्यांकअनुसार जनसंख्यामा आधारित क्यान्सर रजिस्ट्री अनुसार नेपालमा क्यान्सरसँग सम्बन्धित मृत्युदर ४० प्रतिशत बढी रहेको मन्त्रालयले जनाएको छ ।
पत्रकार सम्मेलनमा बोल्दै इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाका निर्देश्क ड। रुद्रप्रसाद मरासिनीले फोक्सोको क्यान्सर र पाठेघरको मुखको क्यान्सरले गर्दा बढी मृत्यु हुने गरेको बताए ।
उनले नेपालमा प्रत्येक वर्ष करिब २० हजार जनाभन्दा बढी मानिसमा क्यान्सर पहिचान हुने गरेको बताए । सन् २०२० मा क्यान्सरकै कारणले नेपालमा १६ हजार ६२९ जनाको मृत्यु भएको थियो । नेपालमा देखिएका मुख्य क्यान्सरहरुमा फोक्सो, पाठेघरको मुखको क्यान्सर, स्तन क्यान्सर, पेटको क्यान्सर र आन्द्रको क्यान्सहरु रहेका छन्। अहिले २० हजार नयाँ केसको डिटेक्शन भएको र १६ हजार मृत्यु भएको उनले बताए ।
उनकाअनुसार पुरुष र महिलाको तुलना गर्दा पुरुषमा फोक्सोको क्यान्सर, आमाशयको क्यान्सर, मुख तथ मुखजन्य क्यान्सर र अन्य क्यान्सरहरु बढी देखिन्छ भने महिलाको हकमा पाठेघरको मुखको क्यान्सर र स्तन क्यान्सर सबैभन्दा बढी देखिने गरेको छ ।
उनले भने, ‘अहिले क्यान्सरको विश्वभर मृत्युको प्रमुख कारणमा एक हो । अहिलेको ग्लोवल डाटा हेर्नुपर्दा ६ जनामा एक जनाको मृत्यु क्यान्सरबाट भएको देखिन्छ । एक तिहाई कारक तत्वहरुमाध्ये सुर्तिजन्य पदार्थको प्रयोग,मद्यपानको प्रयोग, शारीरिक निष्क्रियता रहेको छ। नेपालमा कुल मृत्युको ११.११ प्रतिशत हिस्सा क्यान्सरले लिएको छ । जोखिम तत्व र यसको भारको बारेमा कुरा गर्नुपर्दा २०२० को डाटा हो । त्यसपछिको हाम्रो नेशनल सर्वे भएको छैन। जनसंख्यामा आधारित क्यान्सर रजिस्ट्री अनुसार नेपालमा क्यान्सरसँग सम्बन्धित मृत्युदर ४० प्रतिशत बढी र मृत्यु फोक्सोको क्यान्सर र पाठेघरको मुखको क्यान्सरले हुने गर्दछ । नेपालमा प्रत्येक वर्ष करिव २० हजार जना भन्दा बढी मानिसमा क्यान्सर पहिचान हुने गर्दछ । २०२० मा क्यान्सरकै कारणले नेपालमा १६ हजार ६२९ जनाको मृत्यु भएको थियो । नेपालमा देखिएका मुख्य क्यान्सरहरुमा फोक्सो, पाठेघरको मुखको क्यान्सर, स्तन क्यान्सर, पेटको क्यान्सर र आन्द्रको क्यान्सहरु छन् । २० हजार नयाँ केसको डिटेक्शन भएको देखिन्छ। १६ हजार मृत्यु भएको देखिन्छ । पुरुष र महिलाको तुलना गर्नुपर्दा पुरुषमा फोक्सोको क्यान्सर, आमाशयको क्यान्सर, मुख तथ मुखजन्य क्यान्सर र अन्य क्यान्सरहरु बढी देखिन्छ भने महिलाको हकमा पाठेघरको मुखको क्यान्सर र स्तन क्यान्सर सबैभन्दा बढी देखिने गरेको छ ।’
अहिले क्यान्सर विश्वभर मृत्युको प्रमुख कारणमा एक हो । विश्वको तथ्यांकअनुसार प्रत्येक ६ जनामा एक जनाको मृत्यु क्यान्सरबाट हुने गरेको छ । एक तिहाई कारक तत्वहरुमाध्ये सुर्तिजन्य पदार्थको प्रयोग,मद्यपानको प्रयोग, शारीरिक निष्क्रियता रहेको छ ।
क्यान्सर के हो ?
यसमा कोषिकाहरुको एक समूहको अनियन्त्रित वृद्धि भएपछि सामान्य भन्दा धेरै फैलिएपछि स्वस्थ कोशिकाहरुलाई पनि क्षति पुर्याएपछि क्यान्सर रोग बन्छ ।
क्यान्सरका लक्षणहरू ?
घाँटी तथा अन्य अंगमा गाँठागुठी देखिन्छ । अचानक तौल घट्नु, दिसा पिसाबमा रगत देखिन्छ । थकान महसुस भएर धेरै ज्वरो आउनु र निको नहुनु, मुख र जिब्रोमा घाउ आउनु शरीरमा रगतको कमी हुनु लगातार खोकी लाग्नु र औषधि खाँदा पनि निको हुँदैन । महिनावारी हुँदा बढी रगत जानु र दिशा पिसावको रंग बदलिनु ।
रोकथाम तथा बच्ने उपाय
क्यान्सरको आशंका हुनासाथ क्यान्सर नियमित स्वास्थ्य परीक्षण गर्नुपर्छ । अन्य अंगको पनि नियमित जाँच गर्नुपर्छ । शरीरमा अनावश्यक गाँठागुठी आएमा, बढेमा, रंग परिवर्तन भएमा जँचाई हाल्नुपर्छ । पेनकिलरको प्रयोग धेरै गर्नु हुँदैन । स्वास्थ्य जीवनशैली अपनाउनुपर्छ । शारीरिक व्यायाम, योगा र ध्यान गर्नुपर्छ ।
क्यान्सरबाट अपनाउन सकिन्छ यस्तो जीवनशैली अपनाउने
सुर्तिजन्य पदार्थबाट टाढै रहनेः क्यान्सर हुने कारणमध्ये ८० प्रतिशत सुर्तिजन्य पदार्थको सेवनले हुने गर्दछ । त्यसैले सुर्तिजन्य वस्तुको सेवनबाट टाढै रहनु पर्छ । सुर्तिजन्य पदार्थको सेवनले फोक्सो, किड्नी, ब्ल्याडरको र गर्भाशयको क्यान्सर हुन सक्ने सम्भावना हुन्छ । सुर्ती र गुट्खा खाँदा मुख र पाचनग्रन्थीमा क्यान्सर हुन सक्छ ।
नियमित व्यायामः मोटोपन पनि क्यान्सर हुनुको एक प्रमुख कारण भएकाले शरीरको तौललाई नियन्त्रणमा राख्नु पर्छ । मोटोपनको कारण महिलाहरुमा पाठेघर, मूत्रनली तथा स्तनको क्यान्सर हुने सम्भावना रहन्छ ।
सन्तुलित खानेकुराः क्यान्सरबाट बच्नका लागि सन्तुलित खानेकुरा खानु पर्छ। फलफूल, हरियो सागपात र गेडागुडी धेरै खानु राम्रो हुन्छ । सकेसम्म पोलेको, बासी, ढुसी आएका खानेकुरा खानु हुँदैन । रासायनिक पदार्थ मिसावट भएका मिठाइ, जंकफुडबाट सकेसम्म टाढै रहेको राम्रो हुन्छ । यस्ता खानेकुरामा क्यालोरीको मात्रा पनि बढी हुन्छ । स्वाद बढाउनका लागि हानीकारक वस्तु प्रयोग गरिएको हुन्छ ।
