नेपालको शेयर बजार हालसम्मकै सबैभन्दा ठूलो उतार-चढ़ावको चरणमा रहेको छ। नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (NEPSE) ले हालसालै २००० विन्दु पार गरेपछि पुनः गिरावटको सामना गरिरहेको छ। विश्वव्यापी आर्थिक अस्थिरता, सरकारको नीतिगत परिवर्तन, बैंकहरूको कर्जा प्रवाह र लगानीकर्ताको मनोविज्ञानले बजारलाई ठूलो असर पुर्‍याएको छ।

यस सन्दर्भमा,  लगानीकर्ताले शेयर बजारबारे राम्ररी बुझ्नुपर्ने आवश्यकता छ। सही रणनीति र दीर्घकालीन सोच राखेर लगानी गर्दा मात्र राम्रो प्रतिफल लिन सकिन्छ। यहाँ, हामी शेयर बजारबारे जान्नै पर्ने १० सूत्रहरू प्रस्तुत गर्दैछौं, जुन विशेष गरी नेपालका लगानीकर्ताका लागि अत्यन्त उपयोगी हुन सक्छ।

१. दीर्घकालीन सोच राख्नुहोस्

नेपालको शेयर बजार विशेषतः भावनात्मक र अफवाहमा आधारित छ। धेरै लगानीकर्ताहरू छिटो नाफा कमाउने सोच राखेर बजारमा प्रवेश गर्छन्, तर उनीहरूकै कारण बजारमा अनावश्यक अस्थिरता आउँछ।

शेयर बजार दीर्घकालीन लगानीकर्ताहरूका लागि नै फाइदाजनक हुन्छ। उदाहरणका लागि, केही वर्ष अगाडि मात्र नेपाल टेलिकम, एनआईसी एशिया बैंक, चिलिमे जलविद्युत् जस्ता कम्पनीका शेयरहरू सस्तोमा पाइन्थ्यो, तर अहिले तिनीहरूको मूल्य दोब्बर वा तेब्बर बढिसकेको छ।

त्यसैले, बजारको सामान्य उतार-चढ़ावमा नराम्रो महसुस नगरी कम्तीमा ५ देखि १० वर्षको सोच राखेर लगानी गर्दा राम्रो प्रतिफल पाइन्छ।

२. सही कम्पनी छान्नुहोस्

नेपालमा धेरै लगानीकर्ताहरू ‘कोलेर’ (अरूले लगानी गरेकै आधारमा) लगानी गर्ने गर्छन्। यस्तो गर्दा ठूला नोक्सान व्यहोर्नु पर्छ।

कुनै पनि कम्पनीमा लगानी गर्नु अघि यी मुख्य कुरा जाँच्नुहोस्:
- EPS (Earnings Per Share) – कम्पनी कति नाफामा छ?
- P/E Ratio (Price-to-Earnings Ratio) – शेयरको मूल्य नाफाको अनुपातमा कत्तिको महँगो छ ?
- Book Value – कम्पनीको वास्तविक सम्पत्ति कति छ ?
- Sector Trend – बैंकिङ, हाइड्रोपावर, माइक्रोफाइनान्स, होटल, उत्पादन आदि क्षेत्रमा कुन राम्रो अवस्थामा छ ?

यदि कम्पनीको वित्तीय अवस्था बलियो छैन भने भविष्यमा शेयर मूल्य घट्न सक्छ। त्यसैले, केवल चर्चामा आएको कम्पनीमा लगानी नगरी, सही कम्पनीको अध्ययन गरेर मात्र लगानी गर्नुहोस्।

३. डिभर्सिफिकेसन (Diversification) अपनाउनुहोस्

नेपालका धेरै लगानीकर्ताहरू एउटै कम्पनी वा एउटै सेक्टरमा मात्र लगानी गर्छन्। यदि त्यो सेक्टर ओरालो लाग्यो भने उनीहरूको सम्पूर्ण पूँजी जोखिममा पर्न सक्छ।

डिभर्सिफिकेसन भनेको के हो?
- बैंकिङ, हाइड्रोपावर, होटल, माइक्रोफाइनान्स, उत्पादन आदि विभिन्न क्षेत्रमा लगानी गर्नु
- ठूला कम्पनीहरू (Blue-chip stocks) र साना कम्पनीहरू (Growth stocks) दुवैमा लगानी गर्नु
- दीर्घकालीन (Long-term) र छोटो अवधिको (Short-term) लगानीलाई सन्तुलनमा राख्नु

डिभर्सिफिकेसन गर्दा जोखिम कम हुन्छ र बजार ओरालो लाग्दा समेत लगानीको सुरक्षा हुन्छ।

४. बजार अध्ययन गर्दै जानुहोस्

नेपालमा धेरै लगानीकर्ताहरू शेयर बजारबारे आधारभूत ज्ञान नबुझी लगानी गर्छन्। तर, बजारको गति, सरकारी नीति, र आर्थिक सूचकहरू बुझ्न सकियो भने सही समयमा लगानी र नोक्सानी रोक्ने निर्णय लिन सकिन्छ।

- मुख्य अध्ययन गर्नुपर्ने कुरा:
- NEPSE Index – समग्र बजार उकालो लागेको छ वा ओरालो?
- Sectoral Index – कुन क्षेत्र राम्रो गर्दैछ?
-Interest Rate – बैंकहरूको ब्याजदर कस्तो छ?
- Government Policies – सरकारको शेयर बजारसम्बन्धी नीति के छ?

नयाँ लगानीकर्ताहरूले नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (NEPSE) को वेबसाइट वा अन्य स्रोतहरूबाट यी सूचकहरूको अध्ययन गर्नुपर्छ।

५. अफवाहको पछाडि नलाग्नुहोस्

नेपालमा धेरै लगानीकर्ताहरू गफको आधारमा शेयर किन्ने गर्छन्। कोही भन्छ – "यो शेयर चाँडै माथि जान्छ", अनि धेरै मानिस त्यो शेयर किन्छन्। तर, बजार ओरालो लाग्दा यस्ता अफवाहले गर्दा ठूलो नोक्सान हुन सक्छ।

के गर्ने?
- समाचार र तथ्यमा आधारित रहेर मात्र लगानी गर्नुहोस्
- कम्पनीको वित्तीय प्रतिवेदन अध्ययन गर्नुहोस्
- अनुभवी लगानीकर्ताहरूबाट सल्लाह लिनुहोस्

६. बजार चक्र (Market Cycle) बुझ्नुहोस्

शेयर बजार बुल मार्केट (उकालो) र बेयर मार्केट (ओरालो) को चक्रमा चल्छ।

नेपालमा पनि धेरै पटक यस्तो देखिएको छ:
- २०२०-२१ मा बजार ३२०० विन्दु पुग्यो, त्यसपछि १८०० विन्दु झर्यो
- हाल फेरि बजार सुधार भइरहेको छ

बजार चक्र बुझ्न सकियो भने सही समयमा लगानी गरेर फाइदा लिन सकिन्छ।

७. जोखिम व्यवस्थापन (Risk Management) गर्नुहोस्

- बजारको उतार-चढ़ाव स्वाभाविक हो, त्यसैले सधैं Stop-Loss सेट गर्नुहोस्
-सम्पूर्ण पैसा एकैचोटि लगानी नगरी, चरणबद्ध रूपमा लगानी गर्नुहोस्
-अनावश्यक ऋण (Loan) लिएर लगानी नगर्नुहोस्

८. धैर्य र अनुशासन आवश्यक छ

शेयर बजारमा इमोशनल डिसिजन लिनु निकै खतरनाक हुन्छ। बजार तल झर्यो भनेर डराएर शेयर बेच्ने, वा छिट्टै नाफा निकाल्न हतार गर्ने बानीले राम्रो प्रतिफल दिन सक्दैन।

-सफल लगानीकर्ताहरू सधैं अनुशासन र दीर्घकालीन सोच राखेर अगाडि बढ्छन्।

९. बोनस, हकप्रद र लाभांश बुझ्नुहोस्

नेपालमा धेरै कम्पनीहरूले बोनस शेयर, हकप्रद शेयर, र नगद लाभांश दिन्छन्। यी आधारमा लगानी गर्न सकेमा लामो समयसम्म राम्रो फाइदा लिन सकिन्छ।

-बोनस शेयर – कम्पनीले अतिरिक्त शेयर दिन्छ
-हकप्रद शेयर – कम्पनीले पुराना लगानीकर्ताहरूलाई सस्तोमा शेयर किन्ने अवसर दिन्छ
-लाभांश (Dividend) – नगद वा बोनसको रूपमा लगानीकर्तालाई फाइदा दिन्छ

१०. ज्ञान अभिवृद्धि गर्दै जानुहोस्

शेयर बजारमा सफल हुन सधैं सिक्ने बानी बसाल्नुहोस्।
-शेयर बजारसम्बन्धी किताबहरू पढ्नुहोस्
-अनलाइन कोर्सहरू लिइरहनुहोस्
-अनुभवी लगानीकर्तासँग छलफल गर्नुहोस्

निष्कर्ष

नेपालको शेयर बजार उतार-चढ़ावको बीचमा छ, तर सही रणनीति अपनाए दीर्घकालीन रूपमा राम्रो प्रतिफल लिन सकिन्छ।

- धैर्य, सही कम्पनी छनोट, डिभर्सिफिकेसन, बजार अध्ययन, र अफवाहको पछाडि नलाग्ने बानी अपनाउन सकियो भने तपाईं पनि सफल लगानीकर्ता बन्न सक्नुहुन्छ!